Najstarsi w Polsce

Ogłoszenie o powstaniu Cracovii w dzienniku "Nowa Reforma"

Cracovia powstała 13 czerwca 1906 i nie była wówczas najstarszym polskim klubem sportowym. Nieszczęśliwe wydarzenia historyczne doprowadziły jednak do tego, że starsze od Pasów kluby zakończyły swój żywot i spośród istniejących w Polsce klubów Cracovia jest najstarsza. Precyzyjniej:

Cracovia jest najstarszym nieprzerwanie istniejącym polskim klubem sportowym;
Cracovia jest najstarszym polskim klubem piłkarskim (spośród nadal istniejących).
Cracovia jest najstarszym polskim wielosekcyjnym klubem sportowym (spośród nadal istniejących).

W zależności od przyjętych kryteriów można lub nie uznać, że

Cracovia jest najstarszym polskim klubem sportowym (spośród nadal istniejących).

Warto podkreślić ciągłość Cracovii - klub nigdy nie przestał istnieć, nigdy nie zawiesił swojej działalności, nawet podczas I i II wojny światowej.

Data powstania Cracovii

Cracovia została żałożona 13 czerwca 1906 o 18:00 na zebraniu obok pawilonu w Parku Jordana w Krakowie - informacja o tym ukazała się w dzienniku "Nowa Reforma", zachowało sie także parędziesiąt innych artykułów i notatek prasowych dokumentujących losy klubu w 1906.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Najstarsi w Krakowie.

Nieistniejące już starsze kluby

Kluby lwowskie

Za najstarszy polski klub piłkarski od dziesięcioleci uznaje się Czarnych Lwów (powstałych jako Sława), choć obecnie część badaczy za starszą uważa Lechię Lwów. Oba kluby zostały założone w 1903. Właśnie od Czarnych pochodzi tradycja by najstarszy klub w danym mieście nosił czarne spodenki lub koszulki. Z pewnością starsza od Cracovii była też Pogoń Lwów (początkowo jako Klub Gimnastyczno-Sportowy IV Gimnazjum we Lwowie). Kluby te uległy likwidacji w 1939 po wkroczeniu do Lwowa Armii Czerwonej i przyłączeniu wschodnich terenów Polski do ZSRR.

Kluby łódzkie

W Łodzi pierwsze kluby sportowe powstały już w XIX wieku. Zakładali je przybywający tam do pracy Niemcy i Anglicy. W 1895 powstał Touring Club (zarejestrowany 31 marca 1899) później znany jako Klub Turystów, w którym piłkę nożną uprawiano od połowy 1906. W 1897 zaczęła się historia łódzkiego Unionu (piłka nożna od 1906). Kluby te częściowo spolonizowały się w czasach II RP, niemniej nie uważa się ich za najstarsze polskie kluby. W 1932 połączyły się w Union-Touring Łódź, który po wyzwoleniu Łodzi w 1945 nie został już reaktywowany.

Kluby górnośląskie

Najstarszym klubem piłkarskim na Górnym Ślasku był powstały w 1903 Fusballklub 03 z Raciborza (początkowo znany jako SV 03 Ratibor). Po powstaniach śląskich i podziale Śląska Racibórz pozostał przy Niemczech, a FK 03 nigdy nie funcjonował w państwie polskim. Był to klub niemiecki podobnie jak powstały w 1904 Frischauf Katowice. Z rozpadu tego ostatniego klubu w 1905 powstały Diana, Preussen (później znany jako 1.FC Katowice) i Germania. To również były kluby niemieckie, choć, z relacji wiadomo, że piłkarze Diany posługiwali się językiem polskim. Diana za nadmierne kontakty z polskością została rozwiązana po zajęciu zachodnich terenów Polski przez III Rzeszę. Germania prawdopodobnie została zlikwidowana już w 1921. 1.FC - sztandarowy klub mniejszości niemieckiej w II RP - przetrwał aż do 1945. W 2007 ogłoszono jego "reaktywację", jednak nowy klub poza przywłaszczeniem barw i nazwy nie ma nic wspólnego z historycznym poprzednikiem. Z istniejących do dziś klubów górnośląskich najstarsze są 06 Kleofas Katowice, który powstał 26 sierpnia 1906 jako 06 Zalenze i Lechia 06 Mysłowice założona w 1906 (brak dokładnej daty dziennej) jako Borussia 06 Myslowitz. Jest kwestią sporną czy od początku można było je uznać za kluby polskie - jak to często bywa na Górnym Śląsku precyzyjne wyznaczenie podziałów etnicznych jest trudne. W 1920 nie wstąpiły one do polskiego Górnośląskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej, który założony na przedplebiscytowym Górnym Śląsku działał równolegle z niemieckim związkiem piłkarskim. I 06 Kleofas Katowice i Lechia 06 Mysłowice uczestniczyły w separatystycznych niemieckich rozgrywkach także po znalezieniu się w granicach państwa polskiego - były członkami Wojewodschaftsverbandu aż do jego likwidacji w roku 1924. Niektórzy za pierwszy polski klub uznają sześć lat młodszy Naprzód 1912 Załęże (był członkiem GZOPN). Z pewnością był polskim klub "Polonia" powstały 4 stycznia 1920 w Bytomiu jako pierwszy po I wojnie światowej. Nie dotrwał on jednak do naszych czasów, a powstała po II wojnie światowej Polonia Bytom ma z nim wspólną tylko nazwę bo tradycję zaczerpnęła od Pogoni Lwów.

Towarzystwa sportowo-rekreacyjne

Oprócz wyżej wspomnianych klubów piłkarskich istniały w przeszłości inne stowarzyszenia zajmujące się szeroko rozumianą działalnością sportowo-rekreacyjną. Najstarszym jest Towarzystwo Strzeleckie "Bractwo Kurkowe" w Krakowie założone przez krakowskich mieszczan w 1257 początkowo do obrony murów miejskich. Istnieje ono do dziś i corocznie organizuje zawody w strzelaniu do kura. Sporo tego typu towarzystw strzeleckich, wioślarskich, kolarskich, szachowych, łyżwiarskich powstało w XIX wieku. Nie były one klubami sportowymi w typowym rozumieniu tego słowa bo - początkowo - nie były nastawione na rywalizację z innymi klubami. Sport traktowano tam jako formę rekreacji dla członków. Równie ważne były w nich imprezy o charakterze towarzyskim: wieczorki, rauty, bale itp. Niemniej niektórzy badacze uznają je za pierwsze kluby sportowe.

Fałszerze historii

Resovia Rzeszów

Resovia Rzeszów została założona w 1910 (niektóre opracowania podają, że w 1909) jednak usiłuje postarzyć się uznając za rok powstania 1905. Argumentem ku temu miałaby być wzmianka w księdze pamiątkowej Pogoni Lwów, że w 1905 w Rzeszowie istniały drużyny piłkarskie - wymieniane są (choć nie w tej monografii) nazwy Resovia, Czerwono-Czarni, Resoviacy i Championy. Wspomniana księga pamiątkowa Pogoni Lwów powstała jednak w 1939, a więc 34 lata po wydarzeniach, które opisuje^[1]. W prasie z 1905 brak potwierdzenia istnienia tych drużyn. Nic też nie wskazuje na to by współczesna Resovia miała z nimi (o ile istniały) cokolwiek wspólnego. Historycy Resovii dowodzą, że w 1906 w miejscowym parku grywano w piłkę nożną (niekiedy przesuwają tę datę na 1903) - nie jest to jednak wystarczający powód do uznania, że w Rzeszowie powstał wtedy jakiś klub. W Krakowie w parku Jordana kolejne roczniki szkolnych drużyn w piłkę nożną grały od 1890 i choć byli wśród nich ludzie Cracovii nikt nie próbuje przesuwać daty powstania Pasów na XIX wiek. Co ciekawe sam fakt istnienia w Rzeszowie w tym okresie boiska piłkarskiego jest wątpliwy - w tamtejszej prasie z 1906 pisano, że jest w mieście "urządzone w zeszłym roku" w parku miejskim boisko, ale gimnastyczne, na dodatek opuszczone "chwastami porosło"^[2].

W pionierskich latach galicyjskiego futbolu kluby jeździły do innych miast by propagować tam nowy sport. Do takich zawodów stawała zwykle wybrana reprezentacja miejscowej młodzieży. Tak 4 czerwca 1906 lwowianie zmierzyli się w Krakowie z "przodownikami" dając impuls powstaniu zorganizowanych krakowskich klubów. Z takimi samymi meczami jeździli Biało-Czerwoni i Cracovia do Bochni i Tarnowa. Do Rzeszowa pojechała Wisła Kraków i 29 września 1907 zmierzyła się z miejscową drużyna określaną jako "championi" (wynik: 10:0). Na rok 1907 Resovia datuje swoja odznakę co znów nie zostało w żaden sposób udowodnione. W roku 1909 miałaby jakoby pojawić się nazwa "Resovia" bądź "resoviacy" jednak i na to nie ma żadnego dowodu^[3]. Pierwszy znany z daty mecz tego klubu to 10 lipca 1910 (z Bar-Kochbą Rzeszów), walne zebranie odbyto dopiero w 1911.

Zagłębie Sosnowiec

Data powstania Zagłębia Sosnowiec - 1918 czy 1945 jest przedmiotem sporów. Samo zaś Zagłębie powołuje się na rok 1906. W tym właśnie roku (brak dokładnej daty dziennej) przy hucie "Milowice" powstał klub sportowy. W 1908, już legalnie, został zorganizowany Union Sosnowiec - filia Unionu Petersburg. I wojna światowa bezpowrotnie przerwała działalność tego klubu. W 1918 w został zorganizowany klub Victoria Sosnowiec, a 1919 TS Sosnowiec. Brak jednak ich jakichkolwiek związków z dawnym Unionem, ani prawnych, ani organizacyjnych, ani personalnych. Oba kluby w 1934 połączyły się w Unię Sosnowiec. Kolejna wojna światowa przerwała i jego działalność. W 1945 powstał klub Robotniczy Klub Sportowy Sosnowiec, szybko przemianowany na RKU Sosnowiec (Rejonowa Komenda Uzupełnień Sosnowiec). Nowy klub podkreślał swój brak związków z przeszłością, czego wyrazem były jubileusze pięcio- i piętnastolecia organizowane w latach 1950 i 1960. Po kolejnych zmianach nazwy RKU stał się Stalą i wreszcie w 1962 Zagłębiem. Wtedy też podjęto arbitralną decyzję o ustaleniu roku 1906 jako daty powstania klubu.

Sokół Sokołów Małopolski

Sokół Sokołów Małopolski powstał 15 listopada 1947 jako Związkowiec Sokołów Małopolski. Kolejno stawał się Spójnią i Spartą by od roku 1957 już na długo przyjąć miano Sokołowianka Sokół Małopolski. 29 czerwca 1998 zdecydowano się zmienić nazwę klubu na Klub Sportowy Towarzystwo Gimnastyczne Sokół Sokołów Małopolski i uznać za kontynuatora lokalnego oddziału (zwanego gniazdem) ogólnopolskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", które istniało w tym mieście w latach 1894-1939, a w którym od roku 1912 uprawiano piłkę nożną.

Wisła Kraków

Wisła Kraków powstała we wrześniu 1906 z inicjatywy nauczyciela Tadeusza Łopuszańskiego jako szkolna drużyna II Szkoły Realnej w Krakowie i do dziś zachowały się dokumenty potwierdzające tę datę^[4].

fałszerstwo pierwsze

Krakowska Wisła obrała odmienna taktykę od poprzednio wymienionych klubów. Nie postarzania siebie, ale "odmładzania" swej rywalki Cracovii. W pierwszych latach - gdy w życiu sportowym aktywny udział brali założyciele obu klubów - władze Wisły uczciwie przyznawały starszeństwo Cracovii. "Klub sportowy Cracovia co do czasu powstania był pierwszy w Krakowie" takie zdanie pojawia się w dotyczącym innej sprawy sprostowaniu wysłanym przez władze Wisły do "Głosu Narodu (nr 87 z 2 kwietnia 1910). Zmiana następuje w czasach II RP. Wiślacy wykorzystują tu fakt tzw. jubileuszy 1907 czyli świętowania przez Cracovię nie w rocznicę swego powstania, ale w rocznicę fuzji z Biało-Czerwonymi. Wtedy też Biała Gwiazda ogłasza się najstarszą w Krakowie co po II wojnie światowej jest równorzędne z byciem najstarszym w Polsce. Twierdzono, że lata istnienia Cracovii należy liczyć od przeprowadzonej w 1907 fuzji ... Cracovii z Biało-Czerwonymi. Kuriozalny ten pomysł ignorował zupełnie fakt, że w tym samym 1907 miała miejsce identyczna fuzja Wisły z Czerwonymi przeprowadzona według tego samego schematu - od jednego klubu nazwa, od drugiego barwy. W kolejnych latach stanowisko to było stopniowo łagodzone. Kolejne wersje mówiły o nieostających sporach kto jest starszy, później o równolatkach lub niemal równolatkach, których daty powstania mogą dzielić tylko dni lub tygodnie. Częstą praktyką było też obchodzenie jubileuszy na wiosnę (Wisła powstała na jesieni), byle przed Cracovią. Obecnie gdy starszeństwo Cracovii zostało udowodnione bezspornie, daje się zauważyć pogodzenie z rzeczywistością i rezygnację z głoszenia rzekomego pierwszeństwa Wisły - wszak bezdyskusyjnie klub ten jest i tak jednym z najstarszych istniejących w Polsce. Choć niestety, praktyka wzbudzania rzekomych wątpliwości poprzez powoływanie się na cracoviackie jubileusze roku 1907 nadal jest spotykana - nawet na oficjalnych stronach^[5] tego klubu.

fałszerstwo drugie

Zmiana taktyki następuje około roku 2006. Wówczas zostają upublicznione^[6] wspomnienia zawodnika Wisły R.Wilczyńskiego, w których datuje on początki swego klubu na wiosnę 1906. Czas spisania tych wspomnień^[7] to rok 1967, a więc 61 lat po wydarzeniach, których dotyczą. Ponieważ to za mało by uznać Wisłę za starszą od Cracovii więc za datę powstania tego klubu ogłasza się maj 1906 - czego dowodem ma być to, że ... niektóre (sic!) rocznicowe jubileusze TS obchodziło na wiosnę. Teoria ta cieszy się powodzeniem tylko wśród wyjątkowo fanatycznych sympatyków Białej Gwiazdy.

fałszerstwo trzecie

Publiczne przedstawienie w encyklopedii WikiPasy.pl bezsprzecznych dowodów starszeństwa Cracovii doprowadziło do pojawienia się kolejnej teorii w środowisku sympatyków Towarzystwa. Pogląd ten głosi, że Cracovia jest co prawda najstarszym klubem w Polsce, ale Wisła jest najstarszym klubem założonym przez Polaków. To ślad popularnego wśród sympatyków, działaczy i zawodników TS antysemityzmu.

Kluby z przerwą w życiorysie (zlikwidowane i reaktywowane)

Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie

WTW powstało w 1878 roku. Piękną historie przerwano w 1948 włączając sportowców w struktury Związkowca Warszawa (później Budowlanych Warszawa). Sam zaś majątek po WTW został rozdysponowany między Polonię i Skrę. W 1957 reaktywowano WTW, nie zwrócono mu jednak zabranego majątku - odzyskało go dopiero częściowo po 20 latach, a w całości .. w 1991.